این شش جلد از اسناد تاریخی جنبش کارگری، سوسیال‌دموکراسی و کمونیستی ایران توسط کانال تلگرامی راه ویرایش و منتشر شده است . نسخه‌های پی دی اف کتاب‌ها از لینک‌های زیر قابل دریافت است.
شرحی در باب چاپ‌های پیشین و روش کار چاپ حاضر
اسناد تاریخی جنبش کارگری، سوسیال‌دموکراسی و کمونیستی ایران سال‌ها پیش به کوشش مرحوم خسرو شاکری در ۲۳ جلد گردآوری و منتشر شده است. از عنوان انگلیسی جلد اول[1] پیداست که اسناد مربوط به سال‌های ۱۹۰۳ تا ۱۹۶۳ میلادی است. لازم است در ابتدا، بنا بر اطلاعاتی که از مقدمه‌ها، پیشگفتار‌ها، درآمدها و سرسخن‌های نسخه‌های موجود در دست داریم، تاریخچه‌ای از روند انتشار اولیهٔ اسناد ارائه کنیم تا بعد به ضرورت انتشار چاپ حاضر برسیم.
نخستین چاپ از جلد اول در سال 1970 (۱۳۴۸-۱۳۴۹ شمسی) منتشر شد. در فاصلهٔ سال‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۴ شاکری (با نام مستعارِ بزرگ. د.) در بنگاه انتشارات مزدک[2] در فلورانس ایتالیا چهار جلد اول اسناد را به چاپ رساند. او در سال ۱۹۷۴ ویراست دوم جلد اول را منتشر کرد، چراکه ویراست نخست این جلد «متأسفانه از نظر چاپی معیوب بود و به همین دلیل بسیاری از نسخ آن به دور افکنده شد». بنا بر «یادنامه»ای که در ابتدای جلد پنجم به تاریخ بهمن ۱۳۵۴ آمده، نگارش و ویرایش برخی جلدهای اسناد (مثلاً جلدهای دوم، پنجم و هجدهم) و رساندن نسخه‌های آن به خسرو شاکری برای چاپ به همت مصطفی شعاعیان (رفیق «سرخ») و برخی دیگر از مارکسیست‌های داخل کشور انجام شده است.[3] دور اول چاپ اسناد به شش جلد اول محدود می‌شود؛ جلد ششم در سال ۱۳۵۵ منتشر شده است. در دههٔ ۱۳۶۰ شاکری انتشارات پادزهر را در پاریس راه‌اندازی کرد و باقی جلدها را در این نشر و انتشارات مزدک به چاپ رساند. گویا قبل از آن، در سال ۱۳۵۹ (۱۹۸۰)، شاکری قراردادی با انتشارات مازیار در تهران می‌بندد که جلدهای دیگر در این انتشارات به چاپ برسد، اما از «توضیح» ابتدای جلد هشتم (شرح اختلاف شاکری با انتشارات مازیار بر سر چاپ جلد هشتم) پیداست که چاپ جلد هشتم شش سال به تعویق می‌افتد و شاکری آن را در سال ۱۹۸۶ در نشر پادزهر[4] منتشر می‌کند. ناگفته نماند که چند جلد از ۲۳ جلدِ اسناد به آثار آوتیس سلطانزاده اختصاص دارد. اختلاف شاکری با انتشارات مازیار به ترجمهٔ دوبارهٔ مجموعهٔ دوم از آثار سلطانزاده در جلد هشتم منجر می‌شود. در مقدمهٔ جلدهای مختلف اسناد توضیحات مفصل‌تری دربارهٔ نحوهٔ انتشار اسناد و نیز اسامی کسان دیگری که در ترجمهٔ برخی اسناد از زبان‌های دیگر و انتشار مجموعه یاری رسانده‌اند خواهید یافت. شاکری در مقدمهٔ جلد نهم توضیحاتی درمورد انتشار هشت جلد اول ارائه می‌کند، ازجمله اینکه:
جلدهای یکم تا هفتم اسناد تاریخی در تبعید اول (عصر پهلوی) منتشر شدند. سپس جلدهای یکم تا ششم در ماه‌های آخر سلطنت پهلوی و ماه‌های آغازین حکومت اسلامی … در ایران تجدید چاپ شدند، و آن هم در چند چاپ مختلف.
تجدید چاپ جلد هفتم به تعویق افتاد و سرانجام انتشار این جلد و جلد هشتم در ایران میسر نشد. بنا به گفتهٔ شاکری، کمبود بودجه و افق تاریک علاقه به کار تحقیقی مانعِ انتشار گستردهٔ جلدهای بعدی مجموعه می‌شود و دست‌اندرکارانْ جلدهای بعدی را، هرکدام در پنجاه نسخه، پراکنده می‌کنند. جلدهای بعدی عمدتاً در انتشارات پادزهر و نشر مزدک و شماری هم در ایران (مثلاً انتشارات رواق) چاپ می‌شوند و برخی به چاپ چهارم هم می‌رسند. شماری از جلدها را نیز نشر علم در سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ در مجموعه‌ای به نام «در شناخت ایران» دوباره منتشر کرده است (البته نام اصلی اثر، اسناد تاریخی جنبش کارگری…، در این چاپ‌ها هم حفظ شده است). درضمن برخی از جلدها به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و آلمانی هم منتشر شده‌اند. موضوع‌های عمدهٔ جلدهای مختلف مجموعه به شرح زیر است:
جلد ۱: سوسیال‌دموکراسی، حزب کمونیست، حزب توده و نهضت جنگل
جلد ۲: تحلیلی از خط‌مشی سیاسی حزب تودهٔ ایران (۲)
جلد ۳: سوسیال‌دموکراسی، حزب کمونیست، حزب توده و حزب زحمتکشان
جلد ۴: آثار آوتیس سلطانزاده (۱) و مقدمه‌ای در معرفی او
جلد ۵: تحلیلی از خط‌مشی سیاسی حزب تودهٔ ایران (۱)
جلد ۶: اسناد نایاب دیگری از حزب کمونیست و سوسیال‌دموکراسی
جلد 7: تجدید چاپ ۵۹ شماره از روزنامهٔ حقیقت
جلد 8: آثار آوتیس سلطانزاده (۲)
جلد 9: اسناد دیگری از حزب کمونیست ایران
جلد 10: تحلیلی از جامعهٔ سوسیالیست‌های ایران
جلد ۱۱: اسناد جنبش سندیکایی ایران و تاریخ پیدایش جشن اول ماه مه
جلد 12: اسنادی مخفی از حزب توده در دوران مصدق
جلد ۱۳: اسنادی از سوسیال‌دموکراسی، نهضت جنگل و نهضت کردستان
جلد ۱۴: آثار تقی ارانی (1) با مقدمه‌ای در معرفی او
جلد ۱۵: آثار تقی ارانی (2) با اضافات و شرحی درمورد گروه ۵۳ نفر
جلد ۱۶: مقالاتی از روزنامه‌های حقیقت و کار
جلد ۱۷: کارنامهٔ مصدق و حزب توده (این جلد نخست در دو مجلد و در چاپ‌های بعدی در یک مجلد منتشر شد.)
جلد ۱۸: اسنادی از جنبش کمونیستی نوین پس از 28 مرداد 1332
جلد 19: سوسیال‌دموکراسی و انقلاب
جلد 20: آثار آوتیس سلطانزاده (3)
جلد 21: شماره‌هایی از روزنامهٔ پیکار و مجلهٔ ستارهٔ سرخ
جلد 22: شماره‌هایی از روزنامهٔ پیکار و مجلهٔ ستارهٔ سرخ و اسنادی از فرقهٔ جمهوری انقلابی ایران
جلد 23: شماره‌های دیگری از پیکار، بیرق عدالت، ایران سرخ، بیرق انقلاب و…[5]
در باب چرایی ویرایش و انتشار دوبارۀ این سلسله‌اسناد باید بگوییم نسخه‌های مجلدات یادشده امروزه کمیاب و چه‌بسا، برای عموم مردم، نایابند. اندک نسخه‌هایی هم که در دسترسند، چه در شکل کتاب و چه در شکل فایل الکترونیکی، به دلیل اشتباهات تایپی، ریزبودن فونت‌ها، جاافتادگی‌های فراوان در عبارات و… پاره‌ای تقریباً ناخوانا و پاره‌ای سخت‌خوانند. لذا حدوداً پنج سال قبل تصمیم گرفتیم با کمک دوستان عزیزی اسناد را گردآوری و منتشر کنیم. تا جایی هم پیش رفتیم، اما بنا به دلایلی کار پس از انتشارِ سه جلدِ نخست متوقف شد. حال دوباره شرایطی مهیا شده است تا تمامی جلدها را با کیفیتی بهتر از نو تایپ و ویرایش و در قالبی درخور ارائه کنیم.
ازآنجاکه هر کار دیگری بر روی اسناد در وهلهٔ اول نیازمند وجود چاپی منقح از متن آنهاست، ترتیب جلدها و ترتیب مطالب هر جلد را عوض نکرده‌ایم. بنابراین در ویرایش متنْ اصل اولیه‌مان این بود که اسناد بی‌کم‌وکاست و دقیقاً مطابق چاپ‌های قبلی منتشر شود. حتی‌الامکان در متن دست نبرده‌ایم، حتی به‌خاطر روان‌کردن جمله یا پرهیز از تکرار و…، چراکه می‌بایست «سندیت» متن‌ها محفوظ می‌ماند.
تغییرات اندک در متن، در سطح کلمه، عبارت و جمله، بیشتر به دلیل ناخوانابودن متن بوده است و ضروری. در این موارد هم تا جایی که توانسته‌ایم از طریق قراردادن عباراتی داخل قلاب یا نوشته‌هایی در پانویس توضیحاتی ارائه کرده‌ایم. بهتر است همین‌جا این را هم بگوییم که غالب مطالبی که شاکری در توضیح برخی موارد در پانویس یا داخل پرانتز آورده است با نام مستعار او «بزرگ. د.» یا عنوان «ویراستار» از مواردی که ما افزوده‌ایم متمایز است. پاراگراف‌بندی متن کاملاً منطبق با متن مبناست، مگر در مواردی که به‌روشنی قابل حدس است عبارتی در ادامهٔ عبارت دیگر بوده است، اما در متن به پاراگراف بعد منتقل شده است، یا درمورد عباراتی که به‌اشتباه پشت‌سر هم آمده بودند، و ازاین‌رو تغییرندادن پاراگراف‌بندی به محتوا لطمه می‌زد. روی‌هم‌رفته کار اصلی ویرایش متن در جدانویسی حرف‌هایی مثل «به» و «را» و «که» (که در رسم‌الخط قدیم معمولاً به کلمهٔ بعد یا قبل از خود می‌چسبیدند)، یکدست‌کردن فاصله‌ها و نیم‌فاصله‌ها در اسم و فعل و قید و صفت، حذف یا اضافه‌کردن نشانه‌های سجاوندی، تغییر زمان برخی فعل‌ها برای هماهنگ‌شدن با افعال دیگری که در جمله وجود دارند و مواردی ازاین‌دست خلاصه می‌شود. ازآنجاکه کلمات و عباراتی که به متن افزوده‌ایم درون قلاب آمده است، سعی کرده‌ایم حتی‌الامکان قلاب‌های موجود در متن اصلی را با نشانه‌های دیگری مثل پرانتز جایگزین کنیم. در این موارد نیز آنچه به متن افزوده‌ایم از افزوده‌های خسرو شاکری و نیز از نوشتهٔ نویسندگان اسناد متمایز است. درضمن هرجا نویسندهٔ سند به طریقی (کشیدن خط زیر مطلب، درشت‌نویسی متن و…) تأکیدی بر بخشی از کلامش گذاشته است آن تأکید را حفظ کرده‌ایم، فقط در برخی موارد با علامت دیگری تأکید را رسانده‌ایم؛ درمورد نکتهٔ اخیر توضیحی لازم است. برای مثال در چاپ حاضر نام آثار مکتوبی را که در متن ذکر شده‌اند (از قبیل کتاب، مقاله، روزنامه، مجله و…) با فونت ایتالیک نوشته‌ایم، بنابراین اگر احیاناً نویسنده با ایتالیک‌کردن متن خواسته است تأکیدی بر کلامش بگذارد، ما به‌جای ایتالیک‌کردنْ آن بخش را درشت نوشته‌ایم. عناوین سندها را هم کامل و حتی‌الامکان نعل‌به‌نعل آورده‌ایم، استثنای این مورد جایی است که عنوان اصلی سند با توضیحات اضافه آمده است یا اینکه عنوان سند در فهرست ابتدای جلد و خودِ سند متفاوت است. توضیح‌های اضافه را (برای نمونه نام روزنامه‌ای که سند نخستین‌بار در آن چاپ شده است یا نحوهٔ دستیابی به سند و…) با فونت کوچک‌تر زیرِ عنوان اصلی یا در انتهای سند آورده‌ایم و عنوان اصلی سند را با عنوان مذکور در فهرست یکی کرده‌ایم. سرانجام فهرست هر جلد را نیز با متن اصلی مطابقت داده و برای جلدهایی که فهرست نداشتند فهرستی تهیه کرده‌ایم.
در پایان لازم می‌دانیم از همۀ دوستان و رفقای عزیزی که از ابتدای کار هریک به سهم و طریقی، و در دوره‌ای، جایی از کار را دست گرفتند نهایت تشکر را داشته باشیم.
فایل جلدهای دیگر نیز پس از ویرایش در همین کانال در دسترس خواهد بود.
بهار ۱۴۰۳
[1] Historical Documents: The Workers’, Social-Democratic and Communist Movement in Iran (1903-1963).
[2] Mazdak
[3] گویا مصطفی شعاعیان، در اثنای تدارک ارسال نوشته‌هایش برای نشر مزدک، در شانزدهم بهمن ۱۳۵۴ با یک مأمور شهربانی درگیر می‌شود و با خوردن قرص سیانور به زندگی خود پایان می‌دهد.
[4] Antidote
البته در شناسنامهٔ کتاب‌ها بعد از نام نشر پادزهر نام شهر «تهران» آمده است، اما گویا این نشر در پاریس دایر بوده است.
[5] درضمن هنوز نتوانسته‌ایم جلدهای ۱۳، ۱۴، ۱۶ و ۱۷ را پیدا کنیم. امیدواریم حین تهیۀ جلدهای دیگر آنها را هم بیابیم.
